Ngữ Pháp Chân Kinh N3/Phân biệt だけ và しか～ない trong cùng ý nghĩa “chỉ, chỉ có”

Một cách tổng quan

Cũng cùng một hiện tượng, nhưng だけ mô tả phần “Có”. Còn しか～ない mô tả phần “không”. Chính vì vậy, だけ tạo ra ý nghĩa tích cực, còn しか～ない tạo ra ý nghĩa tiêu cực hơn.

Cụ thể là, cũng cùng một hiện tượng là “Cái bánh đang tròn đầy, bị mất đi nửa phần, chỉ còn lại nửa phần”.

(1) Nếu một người nhìn vào phần “không còn” để mô tả hiện tượng này, người ấy sẽ nói:

（もう）半分しかない。

=  Chẳng còn tẹo gì ngoài một nửa cái bánh

Tức cũng là “Chỉ còn 1 nửa cái”. Nhưng câu tiếp theo có thể là “Cho nên, điều này thật là tệ hại!”. Cái mà anh ta nhìn vào và nhấn vào là cái bị mất đi.

(2) Còn nếu một người nhìn vào phần “Có”, để mô tả hiện tượng này, người ấy sẽ nói :

（まだ）半分だけある。

= (Vẫn còn) chỉ một nửa cái bánh (hay, chỉ một nửa cái bánh nhưng vẫn còn).

Nhưng câu tiếp theo có thể sẽ là “Vậy nên không sao đâu”.

Túm lại

（まだ）半分だけある。（だから大丈夫）
（もう）半分しかない。（だからだめだ）

Sự tích cực do nhìn vào phần “Có”, và sự tiêu cực do nhìn vào phần “Không”, có thể dễ tưởng tượng hơn như câu chuyện “Chiếc lá cuối cùng”.

Trong câu chuyện này, trong cái đêm mưa gió đã làm rụng hết lá của cây. Anh họa sĩ đã thức trắng đêm vẽ một chiếc lá cuối cùng lên cây, tạo niềm tin và hi vọng cho cô gái bị bệnh rất nặng.
Thì lúc này, cũng cùng một hiện tượng, cái cây sạch bách chỉ còn 1 chiếc lá.

Nhưng để tạo hi vọng sống cho cổ, thì ta phải nói :

(Vẫn còn) Chỉ 1 chiếc lá, tức “Chỉ còn 1 chiếc là nhưng vẫn còn”.
Điều này tạo ra một sự tích cực và hi vọng như trong truyện.

Còn nếu như nói với cổ

Cái cây trụi lủi rồi chả còn gì đâu ngoài 1 chiếc lá” @@.

Thì có thể nói … “Ta không giết bá nhân nhưng bá nhân vì ta mà chết” @@.

Tương tự, sự khác nhau giữa hai câu sau là gì khi cùng mô tả hiện tượng “Tôi chỉ ăn cá”.

魚だけ食べた。

魚しか食べなかった。

Vì だけ tạo ra sự tích cực nên khi dùng だけ cho câu “Tôi chỉ ăn cá”,ám chỉ bạn chỉ ăn cá nhưng là ăn trong vui vẻ, vì đó là “đường em đi đi giờ đây do em chọn lấy”. Còn khi ta dùng しかない cho câu này, điều đó ám chỉ tôi bị đẩy đên bước đường cùng phải ăn cá, vì chả còn lựa chọn nào.

Bàn thêm: だけ còn có thể di với thể phủ định. Khi だけ đi với thể phủ định, tức だけ～ない thì sự khác biệt với しか～ない rất rõ ràng. だけ～ない tạo ra ý nghĩa ngược lại hoàn toàn với しか～ない。

Tác giả Diep Anh Dao